Δες, νιώσε και αφουγκράσου ότι στέκεσαι σε μια κοιλάδα, περιτριγυρισμένος/-η από δέντρα και χιονισμένα βουνά. Οι χρυσές ακτίνες του ήλιου ζεσταίνουν το πρόσωπό σου και το τιτίβισμα των πουλιών γεμίζει τον αέρα. Ένα δροσερό αεράκι χαϊδεύει απαλά το δέρμα σου, φέρνοντας κοντά σου ένα άρωμα λουλουδιών.

Δεν έχει ο καθένας την αντιληπτική ικανότητα να δει με καθαρότητα αυτήν την εικόνα στο μυαλό του όπως θα την έβλεπε σε μια φωτογραφία. Στην καθημερινή μας ζωή, ωστόσο, είμαστε όλοι σε θέση να έχουμε απεικονίσεις σε διαφορετικό βαθμό σαφήνειας, είτε αναζητούμε νοερά το πού μπορεί να βρίσκονται τα χαμένα κλειδιά μας είτε φανταζόμαστε τη δίψα που ικανοποιεί ένα ποτήρι με παγωμένο νερό μέσα στην καυτή ζέστη.

Η αντιληπτική ικανότητα είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να συλλέγει πληροφορίες μέσω των αισθήσεων· συζητείται στους τομείς των γνωστικών και κινητικών ικανοτήτων. Η νοερή απεικόνιση, ειδικότερα, είναι μια σχετική αντιληπτική εμπειρία· οι νοητικές αναπαραστάσεις που προέρχονται από τη μνήμη και που μας επιτρέπουν να αναβιώνουμε μια κατάσταση που περιλαμβάνει την αρχική έκδοση ή ακόμα μια νέα έκδοση ερεθισμάτων (Pearson et al., 2015).

Σύμφωνα με τον ισχυρισμό του Sheikh (2003) ότι τα άτομα που εφαρμόζουν τη νοερή απεικόνιση έχουν την ικανότητα να οδηγήσουν εκούσια την εμπειρία τους προς μια επιθυμητή κατεύθυνση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι πιθανό να ξαναγράψουμε την ιστορία της ζωής μας μέσω της νοερής απεικόνισης. Οι ψυχοθεραπευτές, μάλιστα, οι οποίοι είναι εξειδικευμένοι στη νοερή απεικόνιση, είναι σε θέση να διεγείρουν οπτικές υποβολές στους πελάτες τους οι οποίες είναι ψυχικά ευεργετικές, βοηθούν στη διάγνωσή των παθήσεών τους, τους βοηθούν να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους και να βελτιώσουν την υγεία τους (Davenport, 2016). Μια σειρά από αναφορές έχουν δείξει τα ωφέλιμα αποτελέσματα της εφαρμογής της νοερής απεικόνισης, όπως είναι η μείωση του πόνου και του άγχους (Gagan, 1984), η ανακούφιση από τα συμπτώματα της κόπωσης σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού (Goodwin et al., 2005), η θεραπεία της κατάθλιψης (Gilbert, 2009) και όχι μόνο. Αυτό συνεπάγεται την ικανότητα των ανθρώπων να αναλαμβάνουν τον έλεγχο και να γίνουν ενεργοί και αυτόνομοι συμμετέχοντες στη θεραπεία τους μέσω της άσκησης νοερής απεικόνισης.

Ο Shorr (1975) περιέγραψε τη διαδικασία της Νοερής Απεικόνισης απλά ως σκέψη σε εικόνες. Ακριβώς όπως θα μπορούσε να πει κανείς ότι μια εικόνα αξίζει χίλιες λέξεις, πειράματα με υγιείς συμμετέχοντες έχουν δείξει ότι η επίδραση στο υποκειμενικό συναίσθημα είναι μεγαλύτερη όταν επεξεργάζονται συναισθηματικά φορτισμένες πληροφορίες μέσω της Νοερής Απεικόνισης, παρά μέσω της λεκτικής και προφορικής επεξεργασίας (Blackwell, 2019). Πώς σκεφτόμαστε, όμως, με εικόνες;

Η οπτική αντίληψη και η Νοερή Απεικόνιση εξαρτώνται από κοινές νευρικές δομές (Singer, 1974). Εν ολίγοις, η διαδικασία της Νοερής Απεικόνισης μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή επαγόμενης από πάνω προς τα κάτω οπτικής αντίληψης (Knauff et al., 2000) και, ενώ οι συναισθηματικές και αισθητηριακές εμπειρίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, η σχέση τους επηρεάζεται από προηγούμενες εμπειρίες και από συνεχείς γνωστικές διαδικασίες (Ochsner et al., 2012). Ωστόσο, τόσο η αντίληψη όσο και η απεικόνιση μπορεί να μην εμπλέκουν στον ίδιο βαθμό ορισμένες αισθητηριακές διαδικασίες. Για παράδειγμα, ένα πείραμα που πραγματοποιήθηκε από τον Schifferstein (2009) δείχνει ότι οι αισθήσεις της όρασης και της ακοής παράγουν σταθερά την υψηλότερη ποιότητα εικόνας συγκριτικά με την αίσθηση της όσφρησης. Στην ως άνω αναφερόμενη άσκηση νοερής απεικόνισης με την κοιλάδα, κάποιος μπορεί να είναι σε θέση να οραματιστεί μια ηλιόλουστη κοιλάδα ή να φανταστεί το κελάηδημα των πουλιών με μεγαλύτερη ευκρίνεια από ό,τι να μυρίσει το άρωμα των λουλουδιών. Ωστόσο, η εμπειρία παραμένει αληθινή. Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό;

Με τη χρήση λειτουργικών μαγνητικών τομογραφιών και σαρώσεων PET, οι Ganis et al. (2004) έχουν αποδείξει ότι μπορούμε να χαρτογραφήσουμε όλα όσα συμβαίνουν στον ανθρώπινο εγκέφαλο όταν ασκούμε Νοερή Απεικόνιση και να δούμε ότι τα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με το ασυνείδητο νου δεν έχουν την ικανότητα να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού. Δίνουν το παράδειγμα του πώς προκαλείται μια ακούσια απόκριση σάλιου όταν ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται ότι πιπιλίζει κανείς μια φέτα λεμονιού. Με άλλα λόγια, μπορούμε να πούμε ότι ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται την απεικόνιση του πιπιλίσματος μιας φέτας λεμονιού ως μια πραγματική εμπειρία.

Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι μερικοί άνθρωποι φαίνεται να μην έχουν καθόλου εμπειρίες Νοερής Απεικόνισης· ένα φαινόμενο που ονομάζεται αφαντασία. Η κλινική βιβλιογραφία έχει διακρίνει δύο κύριες μορφές νευρογενών διαταραχών οπτικής απεικόνισης: η μία είναι η εξασθένηση της οπτικής μνήμης, η οποία προκαλεί οπτική αγνωσία και απώλεια απεικονίσεων και η άλλη είναι η ανεπάρκεια απεικόνισης (Farah, 1984). Από την άλλη πλευρά, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να είναι αυτό εντελώς ανακριβές, καθώς πρόσφατες μελέτες ασθενών με διπλή αποσύνδεση της ικανότητας όρασης από την απεικόνιση έχουν αποδείξει ότι η ινιακή βλάβη δεν έχει ούτε θετική, ούτε αρνητική επίδραση στην ικανότητά μας να έχουμε νοερές απεικονίσεις (Bartolomeo, 2002).

Η μνήμη μάς παρέχει τη δυνατότητα να συνδέουμε τις εμπειρίες μας έτσι, ώστε να φέρουν ένα νόημα για τη ζωή μας και να μαθαίνουμε από αυτές. Ο Kosslyn (2005) προτείνει ότι όσο περισσότερο ασκούμε τη Νοερή Απεικόνιση, τόσο περισσότερο οι απεικονίσεις αποθηκεύονται στη μακροπρόθεσμη μνήμη ως μια σύνθετη διάταξη νευρώνων μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται νευροπλαστικότητα. Η πρακτική της νοερής απεικόνισης σπάνια προκαλεί την απώλεια αυτής της διάταξης νευρώνων με την πάροδο του χρόνου. Μάλιστα, με την τακτική νοερή απεικόνιση ότι μεταβαίνουμε από μια κατάσταση άγχους σε μια κατάσταση συναισθηματικής ηρεμίας, είναι πιο πιθανό να ενσωματωθεί η εμπειρία της μετάβασης αυτής στη μακροπρόθεσμη μνήμη ως πραγματική εμπειρία και μπορεί ακόμη και να εξελιχθεί σε μια νέα συμπεριφορά που επιφέρει συναισθηματική ισορροπία σε καταστάσεις άγχους. Από την άλλη πλευρά, η μη συχνή άσκηση αυτής της πρακτικής προκαλεί την απώλεια ανάμνησης αυτής της εμπειρίας και, ως εκ τούτου, μπορεί να μην είναι άμεσα διαθέσιμη για να ανακληθεί και να αξιοποιηθεί όταν έχουμε ανάγκη να επιφέρουμε ηρεμία.

Αυτή η ιδέα είναι ενθαρρυντική διότι, δεδομένου ότι όλοι έχουμε, σε διαφορετικό βαθμό, την ικανότητα να βιώνουμε Νοερές Απεικονίσεις, μπορούμε να βελτιώσουμε κατά βούληση αυτήν την ικανότητα περαιτέρω και να αποθηκεύουμε νέες αναμνήσεις που επαναπροσδιορίζουν την αντίληψη και την εμπειρία μας. Στην πραγματικότητα, έχει αποδειχθεί σε υγιείς ασθενείς ότι οι επαναλαμβανόμενες θετικές απεικονίσεις είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν περισσότερο θετικές ερμηνείες συγκεχυμένων περιστάσεων (Holmes et al., 2008; Nelis et al., 2012).

Όπως και να έχει, η καθοδηγούμενη Νοερή Απεικόνιση είναι μια γενικά ασφαλής ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, αλλά πρέπει να τηρούνται ορισμένες προφυλάξεις. Αυτό συμβαίνει διότι, όταν οι απεικονίσεις που γίνονται αντιληπτές μέσω καθοδηγούμενων οδηγιών είναι θετικές, η νευροπλαστικότητα που δημιουργείται είναι ευεργετική. Ωστόσο, το αντίθετο μπορεί επίσης να συμβεί εάν η αντιληπτή εμπειρία Νοερής Απεικόνισης είναι τραυματική (Kosslyn, 2005). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι Rossman και Shrock (2016) συμβουλεύουν ότι απαιτείται εξειδίκευση, τόσο κατά την εφαρμογή της Νοερής Απεικόνισης, όσο και στη θεραπεία καταστάσεων σε ασθενείς με ιστορικό ψύχωσης ή άλλων ψυχικών διαταραχών και οι οποίοι δυσκολεύονται να διαχωρίσουν τις ψυχικές τους αναπαραστάσεις από τον εξωτερικό κόσμο. Προσθέτουν ότι το ίδιο ισχύει και για ασθενείς με τραυματικό ιστορικό οι οποίοι ενδέχεται να εμφανίσουν αυξημένο άγχος όταν κληθούν να χαλαρώσουν. Το άγχος που δεν αντιμετωπίζεται σωστά και το οποίο παρατείνεται μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα διαταραχών ή/και να τα επιδεινώσει. Παρ ‘όλα αυτά, η πρακτική της Νοερής Απεικόνισης είναι μια ασφαλής θεραπεία και συμβατή με σχεδόν οποιαδήποτε άλλη ιατροφαρμακευτική μέθοδο θεραπείας (Rossman & Shrock, 2016).

Η Νοερή Απεικόνιση μπορεί να αξιοποιηθεί για τη βελτίωση της ψυχολογικής, γνωστικής και συμπεριφορικής λειτουργίας. Καθώς οι ψυχοθεραπευτές και κλινικοί ψυχολόγοι αποκτούν μεγαλύτερη επίγνωση των ερευνών σε αυτόν τον τομέα, η εμπιστοσύνη τους στην εμπειρική βάση που φέρνει στο φως τη σημασία της Νοερής Απεικόνισης πιθανότατα θα αυξηθεί, οδηγώντας στη δυνατότητα να ενδυναμώσουν τους πελάτες τους να γίνουν ενεργά η καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους, ψυχολογικά και σωματικά.

Πρωτοδημοσιεύτηκε στα αγγλικά ως επιστημονικό άρθρο στο Πανεπιστήμιο Wrexham Glyndwr University και στο περιοδικό ImagiNews του διεθνούς οργανισμού Νοερής Απεικόνισης Imagery International.

Βιβλιογραφία

Bartolomeo, P. (2002). The relationship between visual perception and visual mental imagery: A reappraisal of the Neuropsychological evidence. Cortex, 38(3), 357-378. https://doi.org/10.1016/s0010-9452(08)70665-8

Blackwell, S. E. (2019). Mental imagery: From basic research to clinical practice. Journal of Psychotherapy Integration, 29(3), 235-247.  https://doi.org/10.1037/int0000108

Davenport, L. (2016). Transformative imagery: Cultivating the imagination for healing, change, and growth. Jessica Kingsley Publishers.

Farah, M.J. (1984). The neurological basis of mental imagery: a componential analysis. Cognition, 18, 245-272.

Gagan, J. M. (1984). Imagery: An overview with suggested application for nursing. Perspectives in Psychiatric Care, 22(2), 20-25.  https://doi.org/10.1111/j.1744-6163.1984.tb00199.x

Ganis, G., Thompson, W. L., & Kosslyn, S. M. (2004). Brain areas underlying visual mental imagery and visual perception: An fMRI study. Cognitive Brain Research, 20(2), 226-241. https://doi.org/10.1016/j.cogbrainres.2004.02.012

Gilbert, P., 2009. Evolved minds and compassion-focused imagery in depression. Imagery and the threatened self: Perspectives on mental imagery and the self in cognitive therapy. In: L. Stopa, ed., Imagery and the threatened self: Perspective on mental imagery and the self in cognitive therapy. Routledge/Taylor & Francis Group, pp.206-231.

Goodwin, L. K., Lee, S. M., Puig, A. I., & Sherrard, P. A. (2005). Guided imagery and relaxation for women with early stage breast cancer. Journal of Creativity in Mental Health, 1(2), 53-66. https://doi.org/10.1300/j456v01n02_06

Holmes, E. A., Coughtrey, A. E., & Connor, A. (2008). Looking at or through rose-tinted glasses? Imagery perspective and positive mood. Emotion, 8(6), 875-879.  https://doi.org/10.1037/a0013617

Knauff, M., Kassubek, J., Mulack, T., & Greenlee, M. W. (2000). Cortical activation evoked by visual mental imagery as measured by fMRI. NeuroReport, 11(18), 3957-3962. https://doi.org/10.1097/00001756-200012180-00011

Kosslyn, S. M. (2005). Mental images and the Brain. Cognitive neuropsychology, 22(3), 333–347. https://doi.org/10.1080/02643290442000130

Nelis, S., Vanbrabant, K., Holmes, E. A., & Raes, F. (2012). Greater positive affect change after mental imagery than verbal thinking in a student sample. Journal of Experimental Psychopathology, 3(2), 178-188. https://doi.org/10.5127/jep.021111

Ochsner, K. N., Silvers, J. A., & Buhle, J. T. (2012). Functional imaging studies of emotion regulation: A synthetic review and evolving model of the cognitive control of emotion. Annals of the New York Academy of Sciences, 1251(1), E1-E24.  https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.2012.06751.x

Pearson, J., Naselaris, T., Holmes, E. A., & Kosslyn, S. M. (2015). Mental imagery: Functional mechanisms and clinical applications. Trends in Cognitive Sciences, 19(10), 590-602. https://doi.org/10.1016/j.tics.2015.08.003

Rossman, M., & Shrock, D. (2016). Medical Applications of Guided Imagery. In L. Davenport, Transformative Imagery: Cultivating the Imagination for Healing, Change and Growth (pp. 69-70). Jessica Kingsley Publishers.

Schifferstein, H. N. (2009). Comparing mental imagery across the sensory modalities. Imagination, Cognition and Personality, 28(4), 371-388.  https://doi.org/10.2190/ic.28.4.g

Sheikh, A. A. (2003). Healing images: The role of imagination in health. Baywood Publishing Company.

Shorr, J. E. (1975). The use of task imagery as therapy. Psychotherapy: Theory, Research & Practice, 12(2), 207-210. https://doi.org/10.1037/h0086430

Singer, J. L. (1974). Imagery and daydream methods in psychotherapy and behaviour modification. Academic Press.

Αποποίηση Ευθυνών

Η Δήμητρα Μονοκρούσου δεν είναι επαγγελματίας υγείας. Καμία από τις συμβουλές της δεν πρέπει να αντικαθιστά ιατρικές συμβουλές. Οι πληροφορίες που παρέχονται είναι καθαρά για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Θα πρέπει να χρησιμοποιείτε τη δική σας διακριτικότητα, κρίση και λογική ανά πάσα στιγμή και δεν πρέπει να παραβιάζετε τοπικούς, εθνικούς ή διεθνείς νόμους. Σε καμία περίπτωση δεν θα θεωρηθεί η Δήμητρα υπεύθυνη για τυχόν άμεσες, έμμεσες, τυχαίες, τιμωρικές, ειδικές ή επακόλουθες ζημίες που προκύπτουν από τη χρήση ή την αδυναμία χρήσης των πληροφοριών που μοιράζεται με το κοινό. Εάν έχετε κάποια ιατρική κατάσταση ή ανησυχία για την υγεία σας, να συμβουλεύεστε πάντα το γιατρό σας.